Πώς η Κύπρος αντιμετωπίζει το πρόβλημα της λειψυδρίας; Τόσο για σκοπούς ύδρευσης όσο και άρδευσης έχουν γίνει διαχρονικά πολλές προσπάθειες, αλλά το πρόβλημα λόγω κλιματικής αλλαγής δεν φαίνεται να λύνεται. Τουναντίον, φέτος μάλλον θα επιδεινωθεί αφού σχεδόν όλα τα φράγματα είναι άδεια, με αποτέλεσμα να κινδυνεύουμε να διψάσουμε.
Το πρόβλημα είναι διαχρονικό: Οι λύσεις που δίνονται είναι αποσπασματικές παρότι το καμπανάκι της κλιματικής αλλαγής έχει αρχίσει να κτυπά εδώ και πολλά χρόνια. Εν ολίγοις τα ημίμετρα δεν βοηθούν. Αυτό που πρέπει να γίνει αντιληπτό είναι ότι απαιτείται συνολική αλλαγή κουλτούρας στη χρήση του νερού. Η Κύπρος παρότι ανήκει στη ζώνη της ερημοποίησης, δεν έχει λάβει τα απαιτούμενα μέτρα ώστε να απεξαρτηθεί εντελώς από τις βροχοπτώσεις, ούτε στον τομέα των εξοικονομήσεων νερού έχει κάνει πολλά. Το πρόβλημα, αν κρίνουμε από άλλες γειτονικές χώρες, θα μπορούσε να αντιμετωπισθεί πιο αποτελεσματικά διά της καταφυγής στην εκπαίδευση και την καινοτομία, αλλά και στους τομείς αυτούς η χώρα μας υστερεί.
Λειψυδρία
Το υδρολογικό έτος 2023-2024 ήταν το όγδοο πιο ξηρό της τελευταίας 50ετίας, με τις εισροές στα κυριότερα φράγματα να ανέρχονται σε μόλις 24,7 εκατομμύρια κυβικά μέτρα, ισοδυναμώντας με το 8,5% της συνολικής χωρητικότητάς τους, ενώ η σημερινή πληρότητα φτάνει γύρω στο 25%, έναντι 46% πέρυσι.
Σε πρόσφατη συνέντευξη Τύπου η υπουργός Γεωργίας δεν καθησύχασε πολλούς, αφού όπως είπε η λειψυδρία θα αντιμετωπισθεί ολοκληρωτικά αρχές της δεκαετίας του 2030. Έως τότε, είπε, η Κύπρος θα παράγει μέσω των αφαλατώσεων γύρω στα 510.000 κυβικά μέτρα την ημέρα από 235.000 κυβικά μέτρα την ημέρα που είναι σήμερα. Με αυτές τις ποσότητες θα καλυφθεί το 100% στις ανάγκες σε πόσιμο νερό για τις επόμενες δεκαετίες.
Έως τότε βέβαια τι θα μπορούσε να γίνει; Ήδη για το 2025 έχει κτυπήσει κόκκινος συναγερμός με τις περικοπές πόσιμου νερού το καλοκαίρι να θεωρούνται σχεδόν σίγουρες, ενώ σε ό,τι αφορά την άρδευση υπάρχει περιθώριο για παροχή ελάχιστων ποσοτήτων στους γεωργούς της χώρας. Η πρόεδρος του ΔΗΣΥ Αννίτα Δημητρίου σε δημοσιογραφική διάσκεψη έκρουσε τον κώδωνα του κινδύνου για το υδατικό και ζήτησε έκτακτη συνεδρία του Εθνικού Συμβουλίου για από κοινού λήψη αποφάσεων.
Από την πλευρά της η κυβέρνηση ανακοίνωσε ότι μεσοπρόθεσμα θα προχωρήσει στην εγκατάσταση τεσσάρων κινητών μονάδων αφαλάτωσης στις περιοχές Γαρύλλη, Μονή, Πέγεια και στο λιμάνι Λεμεσού, με συνολική δυναμικότητα 30.000 κυβικών μέτρων ημερησίως και δυνατότητα επέκτασης στις 40.000, με έναρξη από τον Οκτώβριο του 2025. Θα μπορούσε επίσης να υπάρξει προσωρινή αύξηση της παραγωγής στη μονάδα αφαλάτωσης Δεκέλειας κατά 7.000 κυβικά μέτρα την ημέρα. Δεν είναι λίγοι ωστόσο, αυτοί που αμφισβητούν αυτό το χρονοδιάγραμμα, τονίζοντας ότι οι αφαλατώσεις είναι εφικτό να λειτουργήσουν στην καλύτερη περίπτωση προς το τέλος του έτους. Με λίγα λόγια πώς θα βγάλουμε το καλοκαίρι και μάλιστα με αυξημένες ροές τουριστών;
Χώρες και καλές πρακτικές
Πώς άλλες χώρες με παρόμοια ή χειρότερα προβλήματα στο υδατικό έχουν εργαστεί και έχουν λύσει τα προβλήματά τους; Το γειτονικό Ισραήλ αντιμετωπίζει το πρόβλημα της λειψυδρίας μέσω μιας σειράς καινοτόμων και ολοκληρωμένων στρατηγικών. Η λειψυδρία είναι ένα σοβαρό πρόβλημα και για τα Εμιράτα και τη Σαουδική Αραβία, κυρίως λόγω της ερήμου, της υψηλής θερμοκρασίας και της περιορισμένης βροχόπτωσης. Οι χώρες αυτές έχουν αναπτύξει ποικίλες στρατηγικές για να διαχειριστούν την έλλειψη νερού τις οποίες συνοψίζουμε στη συνέχεια:
1. Αφαλάτωση νερού
Το Ισραήλ έχει επενδύσει σημαντικά σε εργοστάσια αφαλάτωσης τα οποία καλύπτουν το 80% των αναγκών του σε πόσιμο νερό. Η Σαουδική Αραβία είναι η μεγαλύτερη παραγωγός αφαλατωμένου νερού στον κόσμο. Τόσο το Ισραήλ όσο και τα Εμιράτα επενδύουν κάθε χρόνο τεράστια ποσά στην ανάπτυξη νέων τεχνολογιών για τη βελτίωση της αποδοτικότητας και της μείωσης του κόστους της αφαλάτωσης. Στον τομέα αυτό η Κύπρος υστερεί σημαντικά. Διατίθενται μεγάλα κονδύλια για έρευνα και τεχνολογία αλλά σχεδόν καθόλου στην τεχνολογία των αφαλατώσεων που η χώρα την έχει τόση μεγάλη ανάγκη. Οι αφαλατώσεις ως γνωστό κοστίζουν στην αρχική τους αγορά. Στη συνέχεια το κόστος έχει να κάνει με την ηλεκτρική ενέργεια που χρειάζονται για να κινηθούν. Το Ισραήλ και τα Εμιράτα παράγουν ηλεκτρισμό μέσω φυσικού αερίου που διαθέτουν. Η Κύπρος δεν κατόρθωσε να φέρει το δικό της φυσικό αέριο ή έστω να λειτουργήσει το τερματικό στο Βασιλικό για μεταφορά φυσικού αερίου.
2. Ανακύκλωση νερού
Η ανακύκλωση και η επαναχρησιμοποίηση των υδάτων είναι επίσης μια σημαντική στρατηγική. Περίπου το 90% των αποβλήτων που προέρχονται από τον τομέα της γεωργίας ανακυκλώνεται και χρησιμοποιείται ξανά, καθιστώντας το Ισραήλ παγκόσμιο ηγέτη στην ανακύκλωση νερού. Η ανακύκλωση και επαναχρησιμοποίηση είναι καθημερινή πρακτική τόσο στη Σαουδική Αραβία όσο και τα Εμιράτα. Τα ανακυκλούμενα λύματα που παράγονται στο Ισραήλ αντιπροσωπεύουν περίπου το 40% του συνόλου του νερού που χρησιμοποιείται στη γεωργία. Αυτή η πρακτική έχει επιτρέψει στο Ισραήλ να εξοικονομήσει τεράστιες ποσότητες πόσιμου νερού και να καλύψει τις ανάγκες του σε νερό, παρά τις περιορισμένες φυσικές πηγές του. Η αποδοτική αυτή χρήση του ανακυκλωμένου νερού συμβάλλει στη βιωσιμότητα του υδάτινου συστήματος της χώρας, διασφαλίζοντας ότι μπορεί να αντιμετωπίσει τις προκλήσεις της κλιματικής αλλαγής και της αυξανόμενης ζήτησης για νερό.
Η Κύπρος έχει καταβάλει κάποιες προσπάθειες για τη διαχείριση των υδάτων και την ανακύκλωση, αλλά σε σχέση με το Ισραήλ υστερεί. Σύμφωνα με τα δεδομένα που υπάρχουν, περίπου το 20% των επεξεργασμένων λυμάτων στην Κύπρο ανακυκλώνεται και χρησιμοποιείται, κυρίως στη γεωργία, αλλά και για άλλες μη πόσιμες χρήσεις. Στην Κύπρο τα λύματα που παράγει η Λευκωσία (γύρω στα 30 χιλιάδες κυβικά μέτρα ημερησίως) και διοχετεύονται μέσω του κοινού αποχετευτικού στη Μια Μηλιά τυγχάνουν ελάχιστης εκμετάλλευσης.
3. Περιορισμός απωλειών νερού
Σημαντικό ρόλο στην εξοικονόμηση νερού παίζει η αποτελεσματική υδρονομία. Οι αγρότες χρησιμοποιούν τεχνολογίες όπως είναι η μέθοδος των σταγόνων (drip irrigation), η οποία μειώνει τις απώλειες νερού και αυξάνει την αποδοτικότητα της χρήσης του νερού στη γεωργία. Αυτό ισχύει και στην Κύπρο. Το κράτος του Ισραήλ προωθεί πολιτικές που συμβάλλουν στη σωστή διαχείριση των υδάτων, συμπεριλαμβανομένης της ελαχιστοποίησης των απωλειών κατά τη διανομή. Οι απώλειες νερού στο Ισραήλ είναι γύρω στο 3% ενώ στην Κύπρο σε κάποιες περιπτώσεις φθάνουν και το 50%. Πρόσφατα είχαμε απώλεια νερού από ένα ολόκληρο φράγμα στην Πάφο (Μαυροκόλυμπος). Στη Σαουδική Αραβία γίνεται χρήση έξυπνων συστημάτων παρακολούθησης και ελέγχου της υδροδότησης για την ανίχνευση διαρροών και τη βελτιστοποίηση της κατανάλωσης. Τέλος, μέρος της εξοικονόμησης νερού είναι και η καλλιέργεια ανθεκτικών φυτών, δηλαδή ανάπτυξη φυτικών ποικιλιών που απαιτούν λιγότερο νερό.
4. Εκπαίδευση
Το Ισραήλ προωθεί την ενημέρωση και την εκπαίδευση των πολιτών σχετικά με την εξοικονόμηση νερού, προκειμένου να συνειδητοποιήσουν τη σημασία της υπεύθυνης χρήσης. Την ίδια στιγμή οι ισραηλινές πανεπιστημιακές μονάδες και ερευνητικά ιδρύματα εργάζονται συνεχώς για την ανάπτυξη νέων τεχνολογιών και συστημάτων διαχείρισης νερού.
Η πολυδιάστατη προσέγγιση του Ισραήλ στη διαχείριση του νερού έχει δημιουργήσει ένα από τα πιο προηγμένα και βιώσιμα συστήματα υδάτων στον κόσμο, με σημαντικά διδάγματα για άλλες χώρες που αντιμετωπίζουν παρόμοια προβλήματα. Στη Σαουδική Αραβία και τα Εμιράτα έχει καθιερωθεί μάθημα για την εκπαίδευση παιδιών σχετικά με τη βιώσιμη διαχείριση του νερού.
